De 600 meter lange buis waarmee de 24-jarige Nederlander Boyan Slat de wereldzeeën wil bevrijden van al het plastic, wordt nu getest. En dat gaat niet zonder de nodige kritiek.
Vijf jaar geleden richtte Slat de stichting Ocean Cleanup op. Doel: het ontwikkelen van een systeem waarmee de Great Pacific Garbage Patch, een van de vijf oceanische regio’s waar zich veel plastic ophoopt, schoongemaakt kan worden.
Een ambitieus doel, dat moeilijk te realiseren is – als het al mogelijk is. Maar nu de Cleanup dan eindelijk aan de lakmoesproef toe is, zijn er steeds meer kritische geluiden te horen.
Uiteraard willen ook de kritische zeedeskundigen en milieu-experts iets aan de plasticsoep doen, maar zij betogen dat een relatief dure technologische innovatie de aandacht mogelijk afleidt van waar het uiteindelijk om gaat: minder plastic produceren en minder plastic weggooien.
Sommigen beweren dat zelfs als Slats systeem naar behoren functioneert, het waarschijnlijk nog steeds niets kan doen aan de hoeveelheden plastic in de oceanen. Weer andere critici beweren dat het systeem schadelijk kan zijn voor zeeleven dat in het systeem verstrikt raakt. Of dat het gevaarlijk is als de buizen breken als gevolg van de slechte weersomstandigheden in de Grote Oceaan.
Op 8 september, na vijf jaar onderzoek en modellen maken, ging het eerste van uiteindelijk hopelijk 60 systemen de oceaan op.
"Elke technologische innovatie krijgt te maken met scepsis en pessimisme", aldus Slat tegen Business Insider. "Er zullen altijd mensen zijn die zeggen dat het niet werkt. En keer op keer toont de geschiedenis aan dat 'dingen die niet werken' toch werken... Kritische vragen stellen is legitiem, maar het betekent niet dat je dan maar helemaal niets doet."
Twijfels? Die heeft Slat ook
Hoewel de Cleanup volgens Slat wel antwoorden heeft op veel kritische vragen, geeft hij toe ook zelf met sommige vragen te worstelen.
Kan het systeem nou wel of geen plastic verzamelen? Het systeem bestaat uit buizen met een lengte van 600 meter die in een U-vorm drijven met daaronder een meterslang schort dat onder water het vuil verzamelt. In theorie dan. Maar of het ook kleine stukken plastic weet te verzamelen is maar de vraag.
"Het is geen bewezen technologie, of het werkt zal de komende maanden moeten blijken."
Sommige oceaanonderzoekers vragen zich af of het buizensysteem de hoge golven en zware stormen van de Grote Oceaan wel zal overleven. Ook volgens Slat moet dat nog blijken, in de herfst en winter stormt het hard in het gebied.
Het systeem bestaat zelf uit plastic – eenmaal stukgeslagen door de zee zou het sterk bijdragen aan de vervuiling ervan, aldus oceanograaf Kara Lavender Law tegen Wired.
Uit een enquête onder vijftien experts in oceaanvervuiling blijkt dat velen bezorgd zijn dat het systeem zeedieren aantrekt en doodt. Het systeem heeft weliswaar niet hetzelfde effect als een visnet – Het is eerder een solide muur die vuil verzamelt – maar zeedieren kunnen wel vast komen te zitten in het verzamelde afval.
The Ocean Cleanup reageerde op de enquête met een Environmental Impact Assessment. Ook heeft het de nodige veranderingen aan het systeem aangebracht; de stichting is bereid het systeem verder aan te passen als dat nodig zou zijn.
Een deuk in een groot probleem of een deuk in een pak boter?
Misschien wel de belangrijkste vraag is in hoeverre het systeem impact heeft op de vervuiling van de zee. Maakt het verschil of is het niet meer dan een druppel op de gloeiende plaat?
Volgens sommige experts, zoals George Leonard, hoofdwetenschapper Ocean Conservancy en Eben Schwartz, programma manager zeeafval voor de California Coastal Commission, drijft slechts 3 tot 5 procent van de meer dan 8 miljoen ton die jaarlijks in zee terechtkomt aan de oppervlakte. De rest spoelt aan of breekt op in steeds kleinere stukken en verspreidt zich over de oceanen.
Slat betwist deze aanname: "Er bestaat geen fatsoenlijke kwantificering van de hoeveelheid plastic onder water." Eerder dit jaar publiceerden wetenschappers van The Ocean Cleanup een rapport waaruit blijkt dat er zo'n 80.000 ton plastic in de Great Pacific Garbage Patch drijft.
Oceaanwetenschappers als Leonard zeggen dat ze, hoewel ze sceptisch tegenover het project staan, hopen dat ze het bij het verkeerde eind hebben.
Maar zelfs wanneer de buizen erin slagen plastic te verzamelen, dan nog moet het project onderdeel zijn van een veel grotere oplossing. Waaronder een beter afvalbeleid, recycling en voorkomen dat plastic überhaupt in het water terechtkomt. Veel afvaldeskundigen zeggen dat daar een cultuurverandering voor nodig is: het eenmalig gebruik van plastic moet uit ons systeem.
Slat gelooft eerder in een technologische innovatie dan in cultuurverandering, en al helemaal gezien de reusachtige schaal van het probleem.
"Als je een een snelle oplossing zoekt, dan kun je beter mét de menselijke aard werken, dan ertegen. Technologie kan dat. Helpen bij dingen waar mensen slecht in zijn: minder consumeren, minder plastic consumeren."
Maar ook hij beseft dat plasticvervuiling bij de bron aangepakt moet worden.
"Voor grote problemen zijn grote oplossingen nodig, en dat is wat we hopen te doen. Het gaat natuurlijk niet alleen om het opruimen, maar ook om te voorkomen dat plastic in de oceaan terechtkomt."